တရားဘာ၀နာဟု ေခၚေ၀ၚၾကသျဖင့္ ဘာ၀နာအေၾကာင္း ေလ့လာေသာအခါ တရားအေၾကာင္းကို ဦးစြာသိဖို႕ လိုအပ္မည္ဟု ထင္၏ ။ ထို႕ေၾကာင့္ တရားအေၾကာင္းကို ဦးစြာပထမ ရွင္းျပလုိ၏ ။

တရားဟူသည္ ဓမၼဟူေသာပါဠိမွ လာ၏ ။ ဓမၼ၏အဖြင့္ကို တိပိဋကပါဠိ ျမန္မာ အဘိဓာန္က်မ္းတြင္ ၾကည့္ေသာအခါ အနက္အဓိပၸါယ္ တစ္ရာေက်ာ္ေက်ာ္မွ် ဖြင့္ျပထားသည္ကို ေတြ႕ရ၏ ။ က်မ္းျပဳဆရာေတာ္တို႕က ပါဠိေတာ္၊ အဠကထာ၊ ဋိကာတို႕၌ လာရိွသမွ် ဓမၼ၏ အဖြင့္မ်ားကို ကူးယူ ဖြင့္ျပထားျခင္းျဖစ္သျဖင့္ ထိုမွ်မ်ားျပားေန၏ ။
ဆရာေတာ္တို႕၏ ဇြဲ၊ လံု႕လ ၀ီရိယကို ဤေနရာမွ ဦးခိုက္ပါ၏ ။ ဓမၼ၏အဓိပၸါယ္ ျပည့္ျပည့္စံုစံု သိခ်င္လွ်င္ ထိုအဘိဓာန္က်မ္းမွာ ၾကည့္ႏိုင္၏ ။

ဤေနရာ၌ အဓိပၸါယ္ႏွစ္မ်ဳိးမွ် ရွင္းျပလွ်င္ လံုေလာက္မည္ဟု ထင္၏ ။ “ကုသလာ ဓမၼာ၊ အကုသလာ ဓမၼာ၊ အဗ်ာကတာ ဓမၼာ” ဟု ဆိုရာ၌ ဓမၼဟူသည္ နိႆတၱ - သက္ရိွသတၱ၀ါလည္း မဟုတ္၊ နိဇၨီ၀ - အသက္လည္း မဟုတ္၊ သေဘာတရားသက္သက္မွ်သာဟု အ႒ကထာဆရာက ဆို၏ ။ သေဘာတရားဟူသည္ လက္ဆုပ္လက္ကိုင္ျပစရာ အေကာင္အထည္မရိွ၊ ဂုဏ္သတၱိထူးမွ်သာ ရိွ၏ ။

ဓမၼ၊ အဓမၼဟု ႏွစ္မ်ဳိးခြဲေခၚရာ၌ ဓမၼက တရား၊ အဓမၼက မတရား ျဖစ္၏ ။ တရားက ေကာင္း၏ ။ မတရားက ယုတ္ညံ့၏ ။ တရားက အထက္တန္းက်၏ ၊ မတရားက ေအာက္တန္းက်၏ ။ တရားက တရားမွ်တ၏ ၊ မတရားက တရားမမွ်တ။ ဤအဓိပၸါယ္အရ တရားဟူသည္ ေကာင္းသည္၊ ျမင့္ျမတ္သည္၊ အထက္တန္းက်သည္၊ တရားမွ်တသည္ဟူေသာ အဓိပၸာယ္ထြက္၏ ။

ပထမနည္းအရ တရားဟူသည္ သေဘာပဲရိွသျဖင့္ ေကာင္းေသာသေဘာသည္လည္း တရား၊ ဆိုးေသာသေဘာသည္လည္း တရား ျဖစ္၏ ။ တရားအမည္သည္ အေကာင္း၊ အဆိုး ႏွစ္မ်ဳိးစလံုးႏွင့္ သက္ဆိုင္၏ ။ အျဖစ္လည္း သေဘာ၊ အပ်က္လည္း သေဘာျဖစ္သျဖင့္ အျဖစ္ကလည္း တရား၊ အပ်က္ကလည္း တရားပင္ျဖစ္၏ ။

ဒုတိယနည္းအရ တရားဟူသည္ ေကာင္းေသာသေဘာရိွ၏ ၊ ျမင့္ျမတ္ေသာသေဘာရိွ၏ ၊ အထက္တန္းက်ေသာသေဘာရိွ၏ ၊ မွန္ကန္ေသာ သေဘာရိွ၏ ၊ အထက္တန္းက်ေသာသေဘာရိွ၏ ၊ မွန္ကန္ေသာသေဘာရိွ၏ ၊ မွ်တေသာသေဘာရိွ၏ ။ ထို႕ေၾကာင့္ ေကာင္းမွ၊ ျမင့္မွ၊ ျမတ္မွ၊ အထက္တန္းက်မွ၊ မွန္ကန္မွ၊ မွ်တမွ တရားဟူ၍ မွတ္ယူအပ္၏ ။


အလုပ္တရားႏွင့္ အရိွတရား

မဟာစည္ဆိုင္ရာ ရိပ္သာေတြမွာ တရားစ၀င္ေသာ ေယာဂီသည္ ဦးစြာပထမ အလုပ္ေပးတရားနာရ၏ ။

တရားအားထုတ္နည္းဆိုင္ရာေတြ ျပည့္ျပည့္စံုစံု ေဟာထားေသာတရားျဖစ္သည္။ အလုပ္ေပးတရားဟူသည္ ၀ိပႆနာတရားျဖစ္သည္ ။ ၀ိပႆနာတရားသည္ လုပ္ယူရေသာတရားျဖစ္သျဖင့္ “အလုပ္တရား” ဟု ေခၚ၏ ။
အလုပ္တရားကို လုပ္ေန၊ အားထုတ္ေနေသာသူကို “ေယာဂီ” ဟု ေခၚ၏ ။ ေယာဂီဟူသည္ တရားအားထုတ္ေနသူကိုသာ ေခၚသည္။ သာမန္အခ်ိန္မွာ ေယာဂီဟုမေခၚ ။

သာမန္အခ်ိန္ေတြမွာလည္း တရားရိွ သင့္သည္ ။ ထိုတရားကို “အရိွတရား” ဟု ေခၚ၏ ။

သို႕ျဖစ္သျဖင့္ တရားက အလုပ္တရားႏွင့္ အရိွတရားဟု ႏွစ္မ်ဳိးရိွေလသည္။

လူသည္ တရားအလုပ္ အားထုတ္ေနမွ တရားရိွရမည္ မဟုတ္။ သာမန္အခ်ိန္ေတြမွာလည္း ရိွသင့္ရိွထိုက္ေသာ တရားေတြ ရိွရမည္။ စင္စစ္ အလုပ္တရားထက္ အရိွတရားက ပိုအေရးႀကီး၏ ။

ဘယ္သူက တရား ရိွတယ္ ၊ ဘယ္သူက တရားမရိွဘူးဆိုတာ အရိွတရားကို ရည္ရြယ္ေျပာျခင္း ျဖစ္သည္။ အရိွတရားရိွၿပီးမွသာ အလုပ္တရားလုပ္တာက ပို၍ ထိေရာက္၏ ။ အရိွတရား မရိွဘဲ အလုပ္တရားလုပ္တာက သိပ္သဘာ၀မက်။ တရားမရိွလွ်င္ တရားမလုပ္ရဟူ၍ေတာ့ မဆိုလိုပါ။ လုပ္လို႕ေတာ့ ရပါသည္။
လူတိုင္းသည္ ကိုယ္က်င့္တရား ရိွရမည္၊ ကိုယ္က်င့္တရားဟူသည္ အဓိက ငါးပါးသီလသာျဖစ္၏။ ငါးပါးသီလဟူသည္ ကိုယ္ခ်င္းစာတရား အေျခခံသည္။ လူမွာ အေရးအႀကီးဆံုးက ကိုယ္ခ်င္းစာတရား ျဖစ္၏ ။ ကိုယ္ခ်င္းစာတရားရိွလွ်င္ မဟုတ္၊ မမွန္၊ မေတာ္၊ မတရား၊ မမွ်တတာေတြ ကင္းသြားလိမ့္မည္၊ မဟုတ္၊ မမွန္၊ မေတာ္၊ မေလ်ာ္၊ မတရား၊ မမွ်တတာေတြ ကင္းသြားလွ်င္ လူ႕ဘ၀၊ လူ႕ပတ္၀န္းက်င္က အေတာ္ေအးခ်မ္းသာယာ သြားပါၿပီ၊ ေနလို႕ ထိုင္လို႕ အေတာ္ေကာင္းသြားပါၿပီ။

လူတိုင္းမွာ ရိွသင့္ရိွထိုက္ေသာ လူမႈအေျခခံတရားေတြ ရိွသည္။ ကိုယ္ခ်င္းစာတရား ရိွရမည္၊ သူ႕ဖို႕ကုိယ့္ဖို႕ မွ်တမႈရိွရမည္။ တရားမွ်တဟုဆိုသည့္အတိုင္း မွ်တမွသာ တရားျဖစ္သည္။ မမွ်တလွ်င္ တရားမဟုတ္။ မတရားသာ ျဖစ္သည္၊ မတရားလွ်င္ မေတာ္ေတာ့။ ထို႕ေၾကာင့္ မေတာ္မတရားဟု တြဲသံုးၾကသည္။ လူသည္ ဆင္ျခင္တံုတရားရိွရမည္၊ ဆင္ျခင္တံုတရားရိွလွ်င္ အမွားအယြင္း ေတာ္ေတာ္ကင္းလိမ့္မည္။ အတိုင္းအတာတစ္ခုအထိ သည္းခံတတ္ရမည္၊ ခြင့္လႊတ္တတ္ရမည္၊ အေကာင္းျမင္တတ္ရမည္၊ ရိုးသားေျဖာင့္မတ္ရမည္၊ တည္တည္ၾကည္ၾကည္ ရိွရမည္၊ ကူညီတတ္ရမည္၊ ရိုင္းပင္းတတ္ရမည္၊ အမ်ားေကာင္းက်ဳိးကို သယ္ပိုးေဆာင္ရြက္ရမည္။

လူ၏ အေျခခံ ကိုယ္က်င့္တရားက ငါးပါးသီလျဖစ္၏။ ငါးပါးသီလက ကိုယ့္ကိုယ္လည္း ထိန္းသိမ္းေစာင့္ေရွာက္သလို ပတ္၀န္းက်င္ကိုလည္း ထိန္းသိမ္းေစာင့္ေရွာက္သည္။ လူသည္ မိမိကိုယ္က်ဳိးကို ေဆာင္ရြက္ရသလို ပတ္၀န္းက်င္ကလူေတြ အက်ဳိးကိုလည္း ေဆာင္ရြက္ရမည္။ လူအမ်ားေကာင္းက်ဳိးကို ေဆာင္ဖို႕အတြက္ ေမတၱာကရုဏာ စေသာ ျဗဟၼစိုရ္တရားေတြ ရိွရမည္။ ေမတၱာဟူသည္ အမ်ားအက်ဳိးေဆာင္ျခင္း ျဖစ္၏။ ကရုဏာက အမ်ားဒုကၡေရာက္မွာကို မလိုလားျခင္း ျဖစ္၏။ အမ်ား၏ဒုကၡကို ဖယ္ရွားေပးျခင္းျဖစ္၏။ ဒုကၡေရာက္ေနလွ်င္ ထိုဒုကၡမွ လြတ္ေျမာက္ေအာင္ ကူညီျခင္း၊ ကယ္တင္ျခင္း၊ ေစာင့္ေရွာက္ျခင္းျဖစ္၏။ ကရုဏာျဖစ္လွ်င္ ေမတၱာကလည္း ပါလာေတာ့၏ ။

ဓမၼေၾကာင့္ လူ႕ဘ၀ဟု ျဖစ္လာရ၏။ အဓမၼေၾကာင့္ဆိုလွ်င္ လူရယ္လို႕ကို ျဖစ္လာစရာအေၾကာင္း မရိွ။ ဓမၼေၾကာင့္ျဖစ္ရေသာ လူ႕ဘ၀မွာလည္း ဘ၀ႏွင့္ဓမၼ ႏွစ္ပိုင္းရိွ၏။ ႏွစ္ပိုင္းလံုး ျမင္တတ္ရမည္၊ ႏွစ္ပိုင္းလံုး တူတူတန္တန္ ျဖစ္ေအာင္ ထူေထာင္ရမည္၊ တည္ေဆာက္ရမည္၊ ဘ၀ေပး တာ၀န္ရိွသကဲ့သို႕ ဓမၼေပးတာ၀န္လည္း ရိွသည္ဟု နားလည္ရမည္။

လူသည္ ဘ၀ကိုသာ ျမင္ၿပီး ဓမၼကို မျမင္လွ်င္ တစ္ဖက္ျမင္ တစ္ဖက္ကန္း ဗာလျဖစ္၏။ ဘ၀ႏွင့္ဓမၼပါ ႏွစ္ခုလံုးျမင္ပါမွ စံုလံုးျမင္သူ ပ႑ိတ ျဖစ္သည္။ သူေတာ္ေကာင္း၊ သူျမတ္ေလာင္းႀကီးတို႕သည္ ဘ၀ထက္ ဓမၼကို ဦးစားေပး တည္ေဆာက္သြားၾကသည္။ ကၽြဲကူးေတာ့ ေရပါဆိုသကဲ့သို႕ ဓမၼကို ဦးစားေပးေတာ့ ထိုဓမၼကပဲ ဘ၀ကို တာ၀န္ယူသြားေလသည္။
ဘ၀ႏွင့္ ဓမၼ မခြဲျခားေကာငး္၊ ဘ၀ႏွင့္ ဓမၼက တစ္ထပ္တည္း၊ တစ္သားတည္းက်ေနမွ ေကာင္းသည္။ ဘ၀ကို ဓမၼမပါဘဲ တည္ေဆာက္ခဲ့လွ်င္ ဆည္းဆာအေရာင္ တိမ္ေတာင္အလွကဲ့သို႕ မၾကာခင္ ပ်က္သုဥ္း ေပ်ာက္ကြယ္ သြားလိမ့္မည္။ ႏို႕ႏွင့္ေရ ေရာထားသကဲ့သို႕ ဘ၀ႏွင့္ ဓမၼက တစ္ေရာင္တည္း၊ တစ္ေသြးတည္း ရိွေနေစရမည္။


သတိတရားႏွင့္ အသိတရား

ဓမၼဟူသည္ ဘ၀ကို ေအာက္တန္းမက်ေအာင္၊ ေအာက္က်ေနာက္က် မျဖစ္ေအာင္ အဆင့္မနိမ့္ေအာင္ အျမင့္ကို ျမွင့္တင္ေပးတတ္သည္။ ဆြဲတင္၊ မ တင္ေပးတတ္သည္၊ မ ခ်ီ ထမ္းပိုးထားတတ္သည္။ သို႕ျဖစ္၍ ဘ၀ျမင့္လိုလွ်င္ ဘ၀ထဲမွာ ဓမၼရိွမွ ျဖစ္မည္။ ဘ၀ႏွင့္ ဓမၼတြင္ ဘ၀ဟူသည္ အကာသာျဖစ္၏။ ဓမၼကမွ အႏွစ္ျဖစ္၏။ အကာက ၾကာလွ်င္ ကြာက်လိမ့္မည္။ အႏွစ္ကသာ ေရရွည္ခံ၏။

ဘ၀မွာ ဓမၼရိွဖို႕၊ ဘ၀ႏွင့္ ဓမၼ ထပ္တူမွ်ေနဖို႕ အသိတရားႏွင့္ သတိတရားေတာ့ ရိွရမည္။ အသိတရားႏွင့္ သတိတရားရိွမွသာ ဘ၀ႏွင့္ ဓမၼက တစ္ထပ္တည္း တစ္သားတည္းက်လိမ့္မည္။ သတိမမူ ဂူမျမင္၊ သတိမူေတာ့ ျမဴေတာင္ျမင္သည္ဟု ဆိုသျဖင့္ သတိတရားကေတာ့ အခ်ဳပ္ပဓာန ျဖစ္သည္။ သတိရိွမွ အသိရိွမည္၊ သတိမရိွလွ်င္ အသိလည္းမရိွႏိုင္။ သတိလစ္ေနသူတစ္ဦးသည္ ဘာမွမသိေတာ့။ ပိဋကတ္သံုးပံု၏ အႏွစ္ခ်ဳပ္၊ သို႕မဟုတ္ ဓမၼ၏အႏွစ္ခ်ဳပ္ကလည္း အပၸမာဒ ေခၚ သတိတရား သာ ျဖစ္သည္။

ဘုရားရွင္သည္ ဆြမ္းခံျပန္သည့္အခါ ေက်ာက္ျဖာထက္ ေျခေထာက္ေရေဆးခိုက္ အနီးအနားရိွ ရဟန္းေတာ္တို႕ကို ဒုလႅဘတရားငါးပါး ေန႕စဥ္မိန္႕ၾကားဆံုးမေတာ္မူ၏။ ဒုလႅဘတရားငါးပါး၏ ေရွ႕ပိုင္း၌ “အပၸမာေဒန ဘိကၡေ၀ သမၸာေဒထ” ဟု အျမဲထည့္ၿပီး မိန္႕သည္။ ထို႕ေၾကာင့္ အပၸမာဒတရားက ဘုရားရွင္ ေန႕စဥ္ဆံုးမခဲ့ေသာ တရားေတာ္ျဖစ္၏။
ပစၦိမဗုဒၶ၀စနေခၚ ဘုရားရွင္၏ ေနာက္ဆံုးမွာတမ္းစကားေတာ္၊ မွာတမ္းတရားေတာ္ကလည္း “အပၸမာေဒန သမၸာေဒထ” သာျဖစ္၏။ ကြယ္လြန္ခါနီး မိဘတို႕သည္ သားသမီးေတြကို စိတ္မခ်လို႕ ေနာက္ဆံုးမွာသကဲ့သို႕ ဘုရားရွင္ကလည္း သူ၏ သားေတာ္၊ သမီးေတာ္တို႕ကို စိတ္မခ်လို႕ ေနာက္ဆံုး မွာၾကားခ်က္အေနႏွင့္ မွာၾကားေတာ္မူ၏။ မိဘတို႕သည္ အေရးအႀကီးဆံုး စကားကို တစ္ခြန္းတည္းႏွင့္ ေနာက္ဆံုးမွာၾကားသကဲ့သို႕ ဘုရားကလည္း အေရးအႀကီးဆံုး စကားတစ္ခြန္း ေနာက္ဆံုးမွာၾကားခဲ့့ေလသည္။ ထိုစကားတစ္ခြန္းက အပၸမာေဒန သမၸာေဒထ - အပၸမာဒ ေခၚျငား သတိတရားႏွင့္ ျပည့္စံုၾကပါေစဟူ၍ ျဖစ္၏။

အပၸမာေဒန သမၸာေဒထဆိုတာ အမွန္ေတာ့ သတိေပးျခင္း ျဖစ္သည္။ ေလာကမွာ မရိွသူကို ရိွသူက ေပးၾက၏၊ မရိွလို႕ကို ေပးရျခင္း ျဖစ္၏။ ဘုရားရွင္ကလည္း ေန႕စဥ္ သတိေပးသည္၊ ေနာက္ဆံုးထြက္သက္အထိ သတိေပးသည္။ အဓိပၸာယ္က သတိမရိွသူေတြမို႕၊ သတိမရိွၾကလို႕ အထပ္ထပ္အခါခါ သတိေပးေနရျခင္း ျဖစ္၏။ ေမ့တတ္လြန္းသူေတြမို႕ မေမ့ႏွင့္၊ မေမ့ႏွင့္ဟု ထပ္ကာထပ္ကာ မွာေနရျခင္းျဖစ္၏။

သံသရာ၏ ေရေသာက္ျမစ္ႏွစ္ပါးက အ၀ိဇၨာႏွင့္ တဏွာျဖစ္၏။ ထို႕ေၾကာင့္ သတၱ၀ါ၏အစ၊ လူသား၏ အစကလည္း ဤအ၀ိဇၨာႏွင့္ တဏွာ သာျဖစ္၏။ အရေကာက္လွ်င္ ေမာဟႏွင့္ေလာဘ ျဖစ္၏။ ကိေလသာမာရ္မင္းသည္ လူသားကို ေမာဟေမ့ေဆးတစ္လံုး ထိုးေပးၿပီး ေလာဘတည္းဟူေသာ တပ္မက္မႈ၊ သာယာစြဲလမ္းမႈ ေဆးတစ္လံုး တိုက္လႊတ္လိုက္တာ သံသရာတစ္ေလွ်ာက္လံုး ေမ့ေလ်ာ့ၿပီးေတာ့ လိုခ်င္မႈ၊ တပ္မက္မႈ၊ သာယာစြဲလမ္းမႈေတြႏွင့္သာ အခ်ိန္ကုန္ခဲ့ေတာ့၏။
ထိုးေဆးတစ္လံုးႏွင့္ ေသာက္ေဆးတစ္လံုး၏ အစြမ္းကေတာ္ေတာ္ထက္သည္။ သံသရာတစ္ေလွ်ာက္လံုး ဟုိဟာလိုခ်င္၊ သည္ဟာလိုခ်င္၊ ဟိုဟာတပ္မက္၊ သည္ဟာတပ္မက္၊ ဟိုဟာသာယာ၊ သည္ဟာ သာယာ၊ ဟိုဟာစြဲလမ္း၊ သည္ဟာစြဲလမ္းႏွင့္ ေမ့ခ်င္တိုင္းေမ့၊ ေမ်ာခ်င္တိုင္း ေမ်ာခဲ့ေလေတာ့၏။

သတၱ၀ါေတြက ေမ့ေဆးလြန္ၿပီး ေမ့ခ်င္တိုင္း ေမ့၊ ေမ်ာခ်င္တိုင္းေမ်ာေနၿပီး သတိကင္းေပ်ာက္၊ သတိလက္လြတ္၊ သတိမရိွဘဲ ျဖစ္ေနၾကလို႕ ေလးဆယ့္ငါး၀ါတိုင္တိုင္ ေန႕စဥ္ သတိေပးသည္။ ေနာက္ဆံုးအေမြအျဖစ္လည္း သတိကိုပဲ ေပးသြားေတာ္မူသည္။ ထို႕ေၾကာင့္ ဘုရားရွင္ ေပးသြားေသာ အေမြေတာ္သတိကို ရေအာင္ယူရမည္။ ႏွလံုးသားထဲမွာ ေကာင္းေကာင္းမြန္မြန္ သိမ္းဆည္းထားရမည္။ စားသတိ၊ သြားသတိ၊ လာသတိ၊ ေနသတိ၊ လုပ္တာကိုင္တာ သတိ၊ ေျပာတာဆိုတာ သတိ အျမဲသတိရိွၾကရမည္။ သတိတစ္လံုး အစဥ္သံုးက ေနာက္ဆံုး နိဗၺာန္ေရာက္ပါလိမ့္မည္။


အရွင္သံ၀ရာလကၤာရ (ဓမၼပိယဆရာေတာ္) ၏ ဘာ၀နာကထာ မွ ေကာက္ႏႈတ္ေဖာ္ျပအပ္ပါသည္။