သဒၶါတရားသည္ လူသားတိုင္းမွာ ရိွထိုက္ေသာ အေရးအႀကီးဆံုး တရားတစ္မ်ဳိးျဖစ္သည္။ ရတနာျမတ္သံုးပါး ကံ ကံ၏အက်ဳိးတရား ယခုလက္ရိွဘ၀ ေနာင္ဘ၀တို႕၌ ယံုမွားသံသယမရိွဘဲ ေလးေလးနက္နက္ ယံုၾကည္မႈကို သဒၶါ ဟု ေခၚသည္။

အယူ၀ါဒေရးရာ၌ အျမင္ၾကည္လင္ျပတ္သားမႈသည္ သဒၶါ၏ အစြမ္းသတၱိျဖစ္သည္။ ဘုရားဆုပန္ရာမွစ၍ ျဖစ္ေပၚလာေသာ ဘုရားအေလာင္းတို႕၏ သဒၶါတရား (အာဂမသဒၶါ) ၊ အရိယာပုဂၢိဳလ္တို႕၌ျဖစ္ေသာ သဒၶါတရား (အဓိဂမသဒၶါ) ၊ ရတနာျမတ္ သံုးပါး၌ မတံုမလႈပါသက္၀င္ယံုၾကည္မႈ (ၾသကပၸနသဒၶါ) ၊ ဘုရား တရား သံဃာ ရတနာ သံုးပါးကို ၾကည္ညိဳမႈ (ပႆဒသဒၶါ) အားျဖင့္ ၄ မ်ဳိးရိွသည္။


ဘုရားရွင္က “သဒၶါတရားနဲ႔ ကိေလသာေရအလ်ဥ္ေတြရဲ႕ ဟိုတစ္ဖက္ကမ္းထက္ကို ကူးခပ္သြားႏိုင္တယ္” ဟု မိန္႔ေတာ္မူ၏။ အဓိပၸါယ္က သဒၶါတရားႏွင္႔ နိဗၺာန္ေရာက္ႏိုင္သည္ဟု ဆိုလိုျခင္းျဖစ္၏။သဒၶါတရားသာ အဟုတ္အားေကာင္းပါေစ၊အားျပည္႔ပါေစ နိဗၺာန္ကိုေရာက္ႏိုင္ပါ၏။ သဒၶါတရားသည္ ထိုမွ်ေလာက္အစြမ္းထက္ ၏။ စြမ္းအားႀကီးမား၏။

ေနာက္ထပ္ဘုရားရွင္ မိန္႔တာက “လူတို႔ရဲ႕သႏၲာန္မွာ တည္ရွိေနရမယ္႔ အေကာင္းဆုံးတရားဟာ သဒၶါ
တရားသာျဖစ္တယ္။ လူတို႔ရဲ႕ အေကာင္းဆုံး အရင္းအႏွီးဥစၥာဟာ သဒၶါတရားသာျဖစ္တယ္။ ကုသိုလ္တရားေတြရဲ႕ မ်ဳိးေစ႔ဟာ သဒၶါတရားသာျဖစ္တယ္” ဟု မိန္႔ေတာ္မူ၏။

သဒၶါတရားအားေကာင္းသူမ်ားသည္ ဘုရားတရားအလုပ္ သူမ်ားထက္ ပို၍လုပ္ျဖစ္၏။ အလွဴဒါနေတြ သူမ်ားထက္ ပို၍လွဴျဖစ္၏။ ဥပုသ္သီတင္းေတြ သူမ်ားထက္ပို၍ ေစာင္႔သုံးျဖစ္၏။ တရားဘာဝနာအလုပ္ေတြ သူမ်ားထက္ ပို၍ အားထုတ္ျဖစ္၏။ ေက်ာင္းကန္ဘုရားကို သူမ်ားထက္ပို၍ ေရာက္ျဖစ္၏။ ကုသုိလ္ကို လမ္းခင္း၍သြားရတာျဖစ္ေတာ႔ ကုသုိလ္ပိုရသူသည္ နိဗၺာန္ႏွင္႔ ပို၍နီးမည္ျဖစ္၏။ သူမ်ားထက္အရင္ နိဗၺာန္ကို ျမန္ျမန္ေရာက္မည္ျဖစ္၏။

သဒၶါတရား အရင္းအႏွီး လုံလုံေလာက္ေလာက္ ရွိသူမွာသာ လူ႕ဘဝလူ႕ခ်မ္းသာ၊ နတ္ဘဝ နတ္ခ်မ္းသာ၊ ျဗဟၼာဘဝ ျဗဟၼာခ်မ္းသာ ဟူေသာေလာကီအက်ိဳးထူး၊ အက်ိဳးျမတ္မ်ားကို ရႏိုင္၏။ မဂ္ဖိုလ္နိဗၺာန္
ဟူေသာ ေလာကုတၱရာ အက်ိဳးထူး၊ အက်ိဳးျမတ္မ်ားသည္လည္း သဒၶါတရားအရင္းအႏွီးရွိသူမွာသာ ရႏိုင္၏။ ခ်မ္းသာသုခ မွန္သမွ်သည္ သဒၶါတရားရင္းႏွီးၿပီးမွသာ ရႏိုင္၏။

လူ႔ဘဝ နတ္ဘဝ၊ လူ႔ခ်မ္းသာ နတ္ခ်မ္းသာ စေသာ ေကာင္းက်ိဳးတရားတို႔သည္ ကုသုိလ္ရွိသူမွသာ ရႏိုင္၏။ ကုသုိလ္ေၾကာင္႔သာ ထိုေကာင္းက်ိဳးတရားေတြကို ရရွိျခင္းျဖစ္၏။ ကုသိုလ္၏မ်ိဳးေစ႔ကား သဒၶါတရားျဖစ္
၏။ သဒၶါ မ်ိဳးေစ႔ရွိမွသာ ကုသိုလ္ဟူေသာ အပင္ေပါက္ႏိုင္၏။ကုသုိလ္ရႏိုင္၏။ ဒါန သီလစေသာ ကုသိုလ္တို႔ကို ျပဳလုပ္ျခင္းသည္ ထိုကုသုိလ္ကံႏွင္႔ ထိုကံ၏ အက်ိဳးတရားအေပၚ ယုံၾကည္ေသာ သဒၶါတရားေၾကာင္႔ ျပဳလုပ္ျခင္း
ျဖစ္၏။ ထို႔ေၾကာင္႔ သဒၶါတရားကို ကုသိုလ္၏ မ်ိဳးေစ႔ဟု ေခၚရ၏။

ေလာဘ ေဒါသစေသာ ကိေလသာတို႔သည္ စိတ္ကို ေနာက္က်ဳေစတတ္၏။ ကိေလသာ ဝင္ေနေသာ
စိတ္သည္ ေနာက္က်ဳေန၏။ မၾကည္မလင္ ျဖစ္ေန၏။ ထိုေနာက္က်ဳေနေသာ စိတ္ထဲကို သဒၶါတရားသာထည္႕
လိုက္၊ ဘုရားတရားသာ အာရုံျပဳလိုက္၊ ကိေလသာ အေနာက္အနည္ေတြ အကုန္ထုိင္က်သြားၿပီးစိတ္ၾကည္လင္
လာပါလိမ္႔မည္။ စိတ္ၾကည္လွ်င္ ရုပ္ပါ ၾကည္ေတာ႔၏။ သဒၶါတရားေကာင္းသူတို႔၏ မ်က္ႏွာဆိုလွ်င္ ၾကည္လင္ေန၏။ သန္႔ရွင္းေန၏။ ျဖဴစင္ေန၏။ တရားရက္ရွည္ အားထုတ္ထားသူတို႔၏မ်က္ႏွာဆိုလွ်င္ ၾကည္လင္ေန၏။ ေနာက္တျဖည္းျဖည္း တရားႏွင္႔ ျပန္ေဝးသြားလွ်င္လည္း ထိုၾကည္လင္မႈေတြ ျပန္ေပ်ာက္ကြယ္ သြား၏။

စိတ္ႏွင္႔ရုပ္ကို ၾကည္လင္ေစမွသာ သဒၶါတရားအစစ္ဟု မွတ္ယူရမည္။ တခ်ိဳ႕ဘာသာေရးအလုပ္ လုပ္ေန
သူေတြ၊ တရားသမားပါဆိုသူေတြ၊ တရားနယ္ပယ္တြင္းမွာ ေန ေနသူေတြ၊ ပညာတတ္ပညာရွိေတြ မ်က္ႏွာေတြ ရႈံ႕ေန၏၊ မဲ႔ေန၏၊ ရႈပ္ေန၏၊ မႈန္ေန၏၊ တင္းေန၏၊ မာေန၏၊ မရွင္းမလင္းျဖစ္ေန၏။ မၾကည္မလင္ျဖစ္ေန၏။ ထိုသို႔ျဖစ္လွ်င္ သူတို႔၏သႏၱာန္၌ သဒၶါတရား ရွိမရွိ စဥ္းစားရေတာ႔မည္။ သဒၶါတရား မျဖစ္လွ်င္ ကုသိုလ္မျဖစ္၊ ကုသိုလ္မရွိ။ ကုသိုလ္မျဖစ္၊ ကုသိုလ္မရွိလွ်င္ တရားမျဖစ္၊ တရားမရွိႏိုင္။ အေၾကာင္းက သဒၶါတရားသည္သာ ကုသုိလ္၏မ်ိဳးေစ႔ျဖစ္ေနေသာေၾကာင္႔ျဖစ္၏။

သဒၶါတရားကလည္း လူမ်ားအိပ္ေပ်ာ္ေနသလို အိပ္ေပ်ာ္ေနတတ္၏။ သဒၶါတရားအိပ္ေပ်ာ္တယ္ဆိုတာ သဒၶါတရား ေပ်ာက္ကြယ္ေနေသာအခ်ိန္ကို ဆိုလို၏။ ထိုသို႔ အိပ္ေပ်ာ္ေနေသာ သဒၶါတရားကို ႏိုးၾကားလာေအာင္ ႏႈိးေပးရလိမ္႔မည္။ဘယ္လိုႏႈိးေပးရမွာလဲဆိုလွ်င္ သူေတာ္ေကာင္းႏွင္႔ေပါင္း၊ သူေတာ္ေကာင္းတရားကို နာယူ၊ သူေတာ္ေကာင္းစကားကိုေျပာ၊ သူေတာ္ေကာင္းစာေတြဖတ္၊ သဒၶါတရားႏုိးၾကားႏုိင္ေသာစာေတြဖတ္၊ ေယာနိေသာမနသိကာရ ရွိ၊ သင္႔တင္႔စြာႏွလုံးသြင္း၊ ကုသိုလ္ျဖစ္ေအာင္ စိတ္ထား၊ အေကာင္းဆုံးကေတာ႔ တရားထိုင္၊ ထိုသို႔ က်င္႔ႀကံအားထုတ္လွ်င္ သဒၶါတရား ႏိုးၾကားလာလိမ္႔မည္။ သဒၶါတရား တိုးပြားလာလိမ္႔မည္။ သဒၶါတရားခုိင္ၿမဲလာလိမ္႔မည္။

လူဆိုတာ ဘုရားတရားႏွင္႔ကင္းကြာ၍မရ၊ ဘုရားတရားႏွင္႔ ကင္းကြာေနေသာအခ်ိန္သည္ မိုက္ေနေသာ
အခ်ိန္ျဖစ္၏။ မိုက္ေနလွ်င္ မည္းေနလိမ္႔မည္။ မည္းေနလွ်င္ ေမွာင္ေနလိမ္႔မည္။ ေမွာင္ဟူသည္ ကိေလသာ
အေမွာင္ျဖစ္၏။ ကိေလသာအေမွာင္က်ေနလွ်င္ အကုသိုလ္ဝင္ေနျခင္း ျဖစ္၏။

လူေတြက တစ္စုံတစ္ခု ဒုကၡေရာက္မွ အကုသုိလ္ဝင္တာဟု ေခၚၾက၏။ အမွန္က အကုသုိလ္ေတြလုပ္၊ အကုသုိလ္ေတြျဖစ္ေနလွ်င္ အကုသိုလ္ဝင္ေတာ႔တာပဲျဖစ္၏။ ဒုကၡေရာက္တာက အကုသိုလ္ဝင္တာမဟုတ္၊ အကုသုိလ္၏ အက်ိဳးဝင္ျခင္းျဖစ္၏။ ထိုအမိုက္ အမည္း အေမွာင္ေတြ ေပ်ာက္ဖို႔ဆိုတာ သဒၶါတရားရွိေနမွ၊ သဒၶါ
တရားျဖစ္ေနမွ ေပ်ာက္လိမ္႔မည္။ သဒၶါတရားရွိေနဖို႔၊ သဒၶါတရားျဖစ္ေနဖို႔ ဘုရားတရားအလုပ္တစ္ခုခု လုပ္ေနရမည္။

ယခုကဲ႔သုိ႔ ဆုတ္ကပ္အခါသမယတြင္ အေကာင္းအေကာင္းေတြ ေနာက္ဆုတ္သြားၾကၿပီး အဆိုးအဆိုး
ေတြ ေရွ႕တိုးေရွ႕တက္လာၾက၏။ အေကာင္းေတြက ေနာက္ေရာက္၊ အဆိုးေတြက ေရွ႕ေရာက္လာၾက၏။ အေကာင္းဟူသည္ အေလာဘ အေဒါသ အေမာဟ၊ အဆိုးဟူသည္ ေလာဘ၊ေဒါသ၊ ေမာဟ။
အေလာဘကေလာဘ၏ဆန္႔က်င္ဘက္၊ တပ္မက္မႈနည္းျခင္း၊ အတၱနည္းျခင္း၊ အတၱမဆန္ျခင္း၊ အတၱမႀကီးျခင္း၊ တစ္ကိုယ္ေကာင္းမဆန္ျခင္း၊ စြန္႔လႊတ္ႏိုင္ျခင္း၊ အနာခံႏိုင္ျခင္း ျဖစ္၏။
အေဒါသ က ေဒါသ၏ဆန္႔က်င္ဘက္၊ စိတ္ရွည္ျခင္း၊ သည္းခံျခင္း၊ ခြင္႔လႊတ္ျခင္း၊ သေဘာထားႀကီးျခင္း ျဖစ္၏။
အေမာဟက ေမာဟ၏ဆန္႔က်င္ဘက္၊ အမွားအမွန္ခြဲျခားေဝဖန္ႏိုင္ျခင္း၊ အမွန္တရားသိျခင္း၊ အမွန္တရားကို ဖက္တြယ္ျခင္း၊ အမွန္တရားကို ျမတ္ႏိုးျခင္း၊ အမွန္တရားကို တန္ဖိုးထားျခင္းျဖစ္၏။

ဆုတ္ကပ္၌ အေကာင္းေတြဆုတ္၊ အဆိုးေတြတိုး၊ အဆိုးေတြတက္လာေသာအခါ လူေတြ ေလာဘေတြ
ႀကီး၊ ေဒါသေတြႀကီး၊ ေမာဟေတြႀကီး၊ အတၱေတြႀကီး၊ မာနေတြႀကီး၊ အာဃာတေတြႀကီးႏွင္႔ ပိုၿပီးေတာ႔ စိတ္ညစ္ရ၊ ပိုၿပီးေတာ႔ စိတ္ရႈပ္ရ၊ ပိုၿပီးေတာ႔ ဦးေႏွာက္ေျခာက္ၾကရ၏။
ထို႔ေၾကာင္႔ ယခုလို စိတ္ရႈပ္စရာ၊ စိတ္ေနာက္စရာေတြ ေပါမ်ားေသာ အခ်ိန္ႀကီးမွာ စိတ္ရွင္းေစ၊ စိတ္ၾကည္ေစေသာ ဘုရားတရားအလုပ္ကို မ်ားမ်ားလုပ္ၾကမွ ေတာ္ေပလိမ္႔မည္။

ဗုဒၶေဒသနာေတာ္ ေ၀ါဟာရ အဘိဓာန္ ႏွင့္ အရွင္သံဝရာလကၤာရ(ဓမၼပိယဆရာေတာ္) ၏ ေဆာင္းပါးတို႕မွ ေကာက္ႏႈတ္ေဖာ္ျပပါသည္။